Với khí hậu nóng ẩm nước ta là điều kiện rất thuận lợi cho bệnh nấm da phát triển, tỷ lệ mắc nấm ngoài da chiểm khoảng 27 % dân số. Nấm da là một trong những vấn đề y khoa phổ biến ở nước ta, bệnh biểu hiện dưới rất nhiều dạng khác nhau.
Nguyên nhân gây bệnh nấm da chủ yếu do sợi nấm ký sinh ở trên da gây nên thường gặp 3 chủng nấm sau gây nên: Epidermophyton (2 loài), Trichophyton (23 loài). Microporum ( 18 loài ).
Cơ thể con người có sức đề kháng cao đối với sự xâm nhập vi nấm và được hạn chế bởi độ PH của da , thảm vi trùng , sự tái tạo của thượng bì và bong đi của lớp sừng . Chỉ khi nào hàng rào bảo vệ của cơ thể bị phá vỡ , gặp điều kiện thuận lợi da ẩm ướt , chấn thương thượng bì , thiếu vệ sinh ... thì sợi nấm xâm nhập gây bệnh . Các chủng nấm này phát triển thuận lợi ở môi trường nóng ẩm , có nhiều chất dinh dưỡng và trên một cơ thể suy giảm miễn dịch , đặc biệt là suy giảm tế bào TCD4 .Nấm thường gây bệnh trên bề mặt da và những nơi có chất sừng ( keratin ) như da , lông , tóc , móng
Trên lâm sàng , tuỳ từng loại nhiễm nấm khác nhau mà hình ảnh tổn thương trên da có những biều hiện đặc trưng khác nhau. Để điều trị cho hiệu quả, bệnh nhân cần được phát hiện sớm, điều trị kịp thời , nhất là ở những nơi ăn ở sinh hoạt tập trung như đơn vị quân đội , trường học , nhà mẫu giáo ...tránh lây lan rộng trong đơn vị rồi mới điều trị , khi nấm lây truyền trong một cộng đồng tập thể thì phải điều trị hàng loạt , kết hợp các biện pháp vệ sinh phòng bệnh , giặt luộc quần áo ....và bôi thuốc theo đúng phác đồ , bôi thuốc đúng nồng độ , đủ thời gian , tránh cạo da trước khi bôi , bôi liên tục , đối với nấm da là 3 - 4 tuần , nấm móng tay từ 3 - 6 tháng.
Ảnh minh họa: Một số bệnh nấm da thường gặp
MỘT SỐ BỆNH NẤM DA THƯỜNG GẶP
1- Nấm tóc ( Cần phân biệt với nấm da đầu , nấm da đầu là sợi nấm ký sinh ở da đầu , nấm tóc là sợi nấm có trong sợi tóc )
- Nguyên nhân :
Do chủng Trichophyton như : Schoenleinii , tonsurans , mentagrophytes , varietas , mentagrophytes , yaoundei , gourvilii , violaceum, thường gây bệnh ở trẻ em và tuổi dậy thì .
Do chủng Microsporum như : Audouinii , canis , ferrugenum , gypeserum , thường lây từ chó mèo sang người
- Biểu hiện tổn thương : Đám tổn thương to nhỏ khác nhau đường kính từ 1 - 2 cm đến hàng chục cm , da đầu bị bong vảy , tóc bị cắt cụt sát mặt da , chân tóc còn lại bị vẩy trứng vụn bao quanh giống như tóc bị nhúng trong bột mì
- Xét nghiệm : nhổ sợi tóc đem soi dưới kính hiển vi quang học với KOH 10 - 30 % thấy các bào tử nấm màu sáng xanh lơ như hạt tấm bao quanh sợi tóc hoặc các bào tử nấm nằm trong sợi tóc
- Cần phân biệt với : viêm da mủ ( chốc da đầu ) , nấm da đầu và á sừng liên cầu trên da đầu
- Điều trị :
Tại chỗ : cắt gọn sạch tóc vùng bị bệnh , nếu có nhiễm trùng thứ phát thì dùng các thuốc diệt khuẩn tại chỗ như Castellani , nitrate 0,25 % sau đó bôi thuốc kháng nấm như dung dịch BSI 1 - 3 % , ASA 1 -2 % hoặc thuốc mỡ như Clotrimasol , kederfa ....
Toàn thân : Uống Griseofulvin : 20 mg / kg thể trọng / ngày x 3 -4 tuần hoặc Nizoral 200 mg x 1 -2 viên / ngày x 3 - 4 tuần
2- Bệnh nấm da đầu
Nấm da đầu do nấm Trichophyton gây nên. Bệnh khởi phát bằng các nốt sần nhỏ, rải rác trên da đầu. Nền tổn thương có các mảng vẩy mỏng, tóc lành xen kẽ tóc bị cụt gần gốc (do tóc bị nhiễm nấm trở nên cứng và dễ gẫy). Mảng vảy da bong ra khỏi da đầu tạo thành một mảng hói tạm thời. Bệnh này gây ngứa, người bệnh có thể mắc nấm da ở các vị trí khác (bẹn, mông, móng).
Bệnh thường phát sinhdo điều kiện vệ sinh cá nhân kém: mắc bệnh nấm da ở vị trí khác, mồ hôi làm ướt tóc tạo môi trường ẩm ướt thường xuyên. Do tính chất lao động với cường độ cao, sinh nhiều mồ hôi, điều kiện ăn ở tập trung, nhiều khi ở những vùng điều kiện tập trung như đóng quân, sinh viên… vệ sinh cá nhân thấp nên chiến sĩ, sinh viên cần hiểu biết về bệnh nấm da nói chung cũng như nấm da đầu nói riêng để chủ động phòng chống bệnh có hiệu quả.
dai dẳng ở vật dụng bị nhiễm. Bệnh lây trực tiếp từ da, qua da, nhưng cách thường gặp là gián tiếp qua việc dùng chung lược, mũ, gối…với người bệnh.
Để chuẩn đoán, ngoài việc dựa vào các triệu chứng lâm sàng, cần làm các xét nghiệm: soi tươi bệnh phẩm là mảng vẩy da đầu hoặc chất bám trên tóc. Nuôi cấy trong môi trường đạm thạch để chẩn đoán xác định loại nấm và có phác đồ điều trị thích hợp.
Điều trị
Đối với các trường hợp nhẹ, gội đầu hàng ngày để loại bỏ tóc rụng, dùng nước gội đầu pha Sulfide selenium hoặc dầu gội Nizoral có tác dụng tốt. Nếu nặng hơn, sau khi gội nên phủ khăn trùm hết tóc (chú ý khi gội đầu không được gãi, cào mạnh gây xây xát da tại chỗ, tạo điều kiện cho bội nhiễm vi khuẩn)
Hoặc cắt hết tóc vùng da đầu bị nấm, bôi thuốc diệt nấm và bạt sừng bong vẩy tại chỗ hàng ngày. Nếu tổn thương bội nhiễm vi khuẩn thì bôi thuốc sát khuẩn tại chỗ, có thể dùng kháng sinh toàn thân kết hợp.
Uống kháng sinh chống nấm Griseofulvin (biệt dược Gricin) tối thiểu trong 4 tuần.
Phòng bệnh:
- Điều tra phát hiện người mắc bệnh, gửi điều trị chuyên khoa. Cũng cần chú ý phát hiện gia súc nuôi bị bệnh.
- Điều trị sớm, triệt để các bệnh nấm da khác trên cơ thể.
- Không dùng chung lược, gối, mũ, chậu giặt….với người bị bệnh.
- Chú ý giữ tóc khô, sạch.
3- Bệnh hắc lào :
Nguyên nhân do các chủng nấm sau : Epidermophyton foccosum , Trichophyton Mentagrophytes var , Trichophyton quikeanum , Microporum gypseaum gây nên
4- Bệnh lang ben:
Nguyên nhân do nấm Pityrosporum gây nên
Bệnh thường gặp ở lứa tuổi 15 - 17 hoặc tới 30 - 40 tuổi , cao tuổi hơn nữa rất ít gặp . Vị trí tổn thương ở 1 /2 trên cơ thể người ( mătj , cổ , ngực , lưng , cánh tay ) , tổn thương là những vết , chấm , mảng loang lổ màu trắng nhạt giống bột phấn hoặc màu hơi hồng , trên mặt da có vảy cám , ngứa khi ra nắng hoặc mồ hôi
Cạo trên bề mặt da chỗ tổn thương soi tìm thấy Pityrosporum ovale
5 - Bệnh nấm móng
Nguyên nhân do Trichophyton gây nên , vị trí ở bờ tự do hoặc bờ mép xung quanh của các móng , lúc đầu thường chỉ 1 móng sau đó lan ra nhiều móng , móng bị rỗ rồi dày lên và vụn mủn trắng vàng , móng có thể bị teo biến dạng , bệnh thường xuất hiện trên nền của bệnh nấm da khác
6 - Nấm kẽ chân ( Nước ăn chân )
Nguyên nhân do : Trichophyton Mentagrophytes var , Trichophyton Rubrum , Epidermophyton Floccosum gây nên
Bệnh thường xảy ra vào vụ hè , đợt mưa dầm , lội bùn lũ lụt , vị trí thường ở kẽ ngón chân 3 - 4 hoặc các kẽ khác rồi từ đó lan ra mu bàn chân hoặc gan bàn chân , dễ bị nhiễm trùng mưng mủ , bệnh gây ngứa ngáy khó chịu
Xét nghiệm soi tươi dưới kính hiển vi thấy bào tử đốt hoặc các sợi nấm
Cần phân biệt với : Viêm kẽ chân do liên cầu khuẩn . Viêm kẽ chân do Candida
Điều trị : Bôi các thuốc : BSI , ASA, Nizoral , Cannesten , Kết hợp uống thêm các loại kháng sinh chống nấm nếu các thuốc bôi không thấy hiệu quả
Hoàng Anh
DS Thúy Hiền
